نظارت ساختمان صرفاً مربوط به رعایت نکات فنی در ساخت یا بنا خلاصه نمی‌شود بلکه برای انجام درست نظارت ساختمانی علاوه بر احاطه به نکات فنی نیاز است که ناظر ساختمان به آیین‌نامه‌های حقوقی، ایمنی و دیگر آیین‌نامه‌های فنی حوزه ساخت‌وساز مسلط باشد.

شروع کار یک ناظر از قبل از صدور مجوز برای یک ساختمان آغاز شده و مراحلی مثل نظارت بر تخریب بنای قبلی و همچنین نظارت بر گودبرداری و … تا اتمام کار را در برمی‌گیرد.

وظایف ناظر ساختمان چیست؟
برخی از وظایف یک مهندس ناظر که در صنعت ساختمان‌سازی رواج دارد شامل این موارد می‌شود. بررسی و تعیین صلاحیت مجری ساختمان و عوامل اجرایی پروژه یکی از وظایف اولیه مهندس ناظر است. مهندس ناظر باید بررسی کند که عملیات اجرایی پروژه از همان بدو شروع با نقشه‌های تایید شده از سوی شهرداری تطابق داشته باشد. اگر مهندسِ طراح قصد داشته باشد در نقشه‌های اولیه‌ی بنا تغییراتی را ایجاد کند برای طراحی نقشه‌های جدید می‌تواند از کمک و مشاوره ناظر ساختمان استفاده کند. مطابق بودن کارهای اجرایی پروژه با اصول فنی ساختمانی یکی دیگر از بخش‌های نظارت ساختمان است. اگر اجرا کننده ساختمان در حین انجام پروژه به مشکل برخورد کند، می‌تواند از راهنمایی و کمک‌های فنی ناظر بهره‌مند شود. از دیگر مواردی که در نظارت ساختمانی باید رعایت شود مطابق بودن عملیات اجرایی ساختمان با قوانین ملی و استانداردهای موجود در آن صنعت است. اگر نیاز باشد که در حین اجرای پروژه نقشه جدیدی تهیه شود باید با مشورت ناظر انجام بگیرد. تمامی بخش‌های عملیات اجرایی باید با رعایت موارد ایمنی و مقررات ایمنی انجام شود و نظارت بر حسن انجام این مقررات نیز کار ناظر است. همچنین تهیه گزارش برای ارسال به ادارات و سازمان‌های متصدی تولید ساختمان نیز از جمله تکالیف مهندس ناظر یک ساختمان است. در ضمن باید اشاره کرد که اگر در حین انجام پروژه هر عملی که با قواعد و مقررات ساخت، ایمنی و … مغایرت داشته باشد، رخ بدهد؛ ناظر باید با ضمیمه کردن اسناد و دلایل و به صورت کتبی به مراجع صدور پروانه ساخت و شهرداری مربوطه گزارش بدهد.

تصمیمات مهندس ناظر
در اجرای پروژه‌های ساختمانی مواردی پیش می‌آید که مسائلی غیرمترقبه و پیش‌بینی نشده محسوب می‌شوند، مهندس ناظر باید بتواند این موارد را حل‌وفصل کند. برای مثال اگر در طراحی و ترسیم کردن نقشه ساختمان اشتباهی رخ داده باشد ناظر ساختمان باید این ایرادات را رفع کند. گاهی اوقات پیش می‌آید که برخی از جزییات و موارد در نقشه‌ها وجود ندارد، رتق‌وفتق کردن این امور نیز از جمله وظایف کسی است که نظارت ساختمان را بر عهده دارد. در برخی از موارد هم شرایطی پیش می‌آید که نمی‌توان پروژه را مطابق نقشه اجرا کرد، تصمیم‌گیری و پیشبرد کار در این زمان هم در اختیار فردی قرار دارد که نظارت ساختمانی را انجام می‌دهد. همچنین باید به مواقعی اشاره کرد که ضوابط و آیین‌نامه‌ها در مورد مسئله‌ای مسکوت بوده یا آن مسئله را پیش‌بینی نکرده‌اند. مهندس ناظر در این دست از پیشامدها نیز تصمیم‌گیر است و مسئولیت حل کردن مسئله را بر عهده دارد.

معضلات مهندسین ناظر
یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که مهندسان ناظر با آن‌ها درگیر هستند، نظارت بر پروژه‌هایی است که اگر چه طبق قانون باید مجری داشته باشند ولی در عمل فاقد مجری بوده و ساختمان توسط مالک اجرا می‌شود که این موضوع باعث پیش آمدن مسائل و مشکلات فراوانی می‌شود.

مورد دیگری که یکی از شایع‌ترین معضلات ناظرین ساختمان است، نظارت بر پروژه‌های کوچک است. این پروژه‌ها به دلیل ماهیت خود عموماً مجری ندارند و توسط مالک یا پیمانکار اجرا می‌شوند که به دلیل عدم آگاهی آنان از قوانین و مقررات، چالش‌های زیادی بین ناظر ساختمان و اجراکنندگان پیش می‌آید.

نکات مهمی که در نظارت ساختمان باید رعایت شوند
یک مهندس ناظر حرفه‌ای و باتجربه می‌داند که باید در تک‌تک مراحل انجام پروژه گزارش‌نویسی به همراه مستندات داشته باشد و آن‌ها را به موقع در اختیار شهرداری مربوطه قرار دهد.

همه افرادی که در کار نظارت ساختمان هستند می‌دانند که هر دفعه که به پروژه مراجعه می‌کنند موارد زیادی را باید بررسی کرده و گزارش‌های مربوط به آن‌ها را مستند نمایند، به همین منظور داشتن چک‌لیستِ مواردی که باید مورد بررسی و بازدید قرار بگیرد، بسیار مهم است.

یک مهندس ناظر حرفه‌ای حتماً به تجهیز کارگاه و چک کردن آن اهمیت فراوانی می‌دهد.

در پروژه‌هایی که برای اجرای آن‌ها نیاز به تخریب وجود دارد، نیاز است که ناظر ساختمان کاملاً مسئولیت‌پذیر باشد و به روند و چگونگی تخریب نظارت کند تا آسیب جانی و مالی به افراد وارد نشود.

در مبحث تخریب ساختمان‌های قدیمی باید دقت کرد که اسکلت ساختمان از چه نوعی است. اگر جنس اسکلت فلزی یا بتنی است از روش‌های رایج در تخریب این اسکلت‌ها استفاده شود یا اگر با استفاده از مصالح قدیمی‌تری ساخته شده باشد نحوه تخریب آن رعایت شده و مهندس ناظر به تمام مراحل آشنا باشد و نظارت استانداردی ارائه دهد.

گودبرداری مورد دیگری است که یکی از کارهای بسیار خطرناک و حساس در ساختمان‌سازی است. امروزه به دلیل تراکم شهرها و نیاز به پارکینگ، انباری و دیگر موارد خدماتی در ساختمان‌ها، عمق گودهای بناها نیز بیشتر شده و این افزایش عمقِ گود خطرات جانی و مالی بیشتری را متوجه عوامل اجرایی و همسایگان پروژه کرده است.

از جمله موضوعات مهم نظارت ساختمان در هنگام گودبرداری باید به مواردی مثل روش‌های متفاوت گودبرداری، روش پایدارسازی انکراژ، روش پایدارسازی نیلینگ، روش سازه نگهبان خرپایی و … اشاره کرد. نحوه محاسبه عمق گود، بررسی و تخمین خطر گود و مسائل ایمنی مربوط به آن هم باید توسط فردی که نظارت ساختمانی را انجام می‌دهد، مورد توجه قرار بگیرد.

مهندس ناظر یک پروژه ساختمانی باید با انواع پِی ساختمان و فونداسیون آشنایی مناسب داشته باشد. انواع فونداسیون و میزان ابعاد و عمق هر شالوده از دیگر نکات مهمی است که مهندسین ناظر باید به آن‌ها اشراف داشته باشند. عواملی که روی انتخاب ابعاد و عمق فونداسیون تاثیرگذار هستند و شامل نوع خاک، مقدار نیروی وارد شده به فونداسیون، شرایط آب‌وهوایی منطقه، بافت لایه‌های مختلف زمین در منطقه و … می‌شوند، باید توسط ناظر ساختمان مورد مطالعه و بررسی قرار بگیرند.

از جمله نکات مهم دیگری که در رابطه با پی ساختمان و کار نظارت ساختمان باید مورد توجه قرار بگیرد مسائل مربوط به آرماتوربندی، قالب‌بندی و بتن‌ریزی در هنگام ایجاد فونداسیون است.

هنگام ایجاد اسکلت برای یک ساختمان از دو روش اسکلت بتنی و اسکلت فلزی استفاده می‌شود که با توجه به ویژگی‌های بهترِ فلز فولاد نسبت به بتن، استفاده از اسکلت‌های فلزی بیشتر توصیه می‌شود. مهندسان ناظر باید آشنایی کامل با انواع اسکلت‌ها و مسائل خاص هر کدام داشته باشند.

اسکلت‌های فلزی با سه روش اجرا می‌شوند که شامل روش‌های جوشکاری، پرچی و پیچ و مهر‌ه‌ای می‌شود، نحوه‌ی اجرای هر کدام از این روش‌ها قواعد خاص خود را دارد و ناظر باید به آن‌ها مسلط باشد.

اتصال ستون اسکلت ساختمان به فونداسیون یکی از مراحل حساس در روند اجرا و نظارت است و ناظر ساختمان باید کاملاً حواسش به این مورد باشد.

اتصال دادن تیرها به ستون‌ها، نحوه اجرای دیوار برشی یا ایجاد بادبند نیز هر کدام نیاز به بررسی و نظارت دقیق دارند.

از آنجایی که اسکلت‌های بتنی، اسکلت‌های مطلوبی نیستند و متاسفانه در ایران رواج زیادی دارند، افرادی که کار نظارت ساختمانی را انجام می‌دهند باید با تشدید نظارت و کنترل زیاد روی پروژه‌هایی که از اسکلت‌های فلزی استفاده می‌کنند، از بروز فجایع احتمالی در آینده جلوگیری کنند.

یکی از شایع‌ترین ایراداتی که در مورد اسکلت‌های بتنی وجود دارد و باید به آن اشاره کرد، عدم انجام آزمایش‌های تعیین مقاومت بتن است. بسیاری از مالکین به دلیل این‌که تمایلی به پرداخت هزینه انجام این آزمایش‌ها ندارند سعی می‌کنند بتن را بدون آزمایشِ تعیین مقاومت در اسکلت سازه استفاده کنند. نظارت ساختمان به خصوص ساختمانی که اسکلت بتنی دارد کار سخت و پیچیده‌ای است.

هنگام اجرای اسکلت بتنی مهندس ناظر باید موارد زیادی را مد نظر داشته باشد. مواردی مثل قالب‌بندی و بتن‌ریزی تیرها و ستون‌ها، تراکم بتن، روش‌های عمل‌آوری بتن، زمان قالب‌برداری، بتن‌ریزی در شرایط نامساعد و اجرای تیر و ستون‌ها از جمله این کارها هستند.

از آنجایی که اجرای سقف‌ها به خصوص سقف‌های بتنی دارای پیچیدگی و حساسیت زیادی است ناظر ساختمان باید دقت زیادی داشته باشد. همچنین به این خاطر که پرکاربردترین نوع سقف در پروژه‌های ساختمانی ایران، سقف‌های تیرچه بلوکی است، مهندسان ناظر باید آشنایی کامل و جامعی به این گونه از سقف‌ها و نحوه اجرای آن‌ها داشته باشند.

در ادامه موارد اجراییِ یک پروژه که ناظران باید به آن‌ها نظارت کنند، باید به سفت‌کاری و نازک‌کاری ساختمان اشاره کرد. مراحل سفت‌کاری شامل مواردی مثل دیوارچینی، تیغه‌چینی و … می‌شود. برخی از مهندسان ناظر فکر می‌کنند با رسیدن مراحل اجرایی پروژه به سفت‌کاری و نازک‌کاری، کار آن‌ها سبک شده است در حالی که این‌گونه نبوده و این مراحل نیز دارای قواعد و مقررات خاص خود بوده و دقت نکردن در مراحل اجرا و نظارت آن‌ها می‌تواند عواقب ناگواری داشته باشد.

در هنگام نازک‌کاری مواردی نظیر نصب درها و پنجره‌ها، اجرا کردن نما، عایق‌کاری، سنگ‌کاری، نقاشی، کاشی‌کاری، تاسیسات مکانیکی، تاسیسات برقی و … انجام می‌شود. نظارت ساختمان در مرحله نازک‌کاری هم حائز اهمیت بوده و بروز ایراد در این موارد هم از سوی هیچ ناظری پذیرفته نخواهد شد.