طراحی نقشه برای ساختمان‌های مختلف از جمله خدمات باکیفیت مجموعه مهندسین مشاور شمسه است. نقشه ساختمان در گروه شمسه با نهایت دقت و توسط متخصصین این حوزه انجام می‌گیرد. متخصصین ما علاوه بر خدماتی مثل طراحی نقشه ساختمان و نظارت، سعی می‌کنند با ارائه اطلاعات تخصصی به زبان ساده، مخاطبان وب‌سایت شمسه را با مباحث مربوط به صنعت ساختمان‌سازی آشنا کنند. در ادامه با این مقاله همراه باشید.

طراحی نقشه چیست؟
نقشه معماری یا پلان معماری برای یک ساختمان برشی افقی است از یک واحد ساختمانی که در آن بتوان تمام جزییاتی که برای ساختمان در نظر گرفته شده است را مشاهده کرد. عموماً فرضی که در نظر گرفته می‌شود این گونه است که این برش باید از ارتفاع 120 سانتی‌متری یا یک‌سوم دیده شود.

البته ذکر این نکته ضروری است که هر ساختمان 4 نوع طراحی نقشه یا طراحی پلان دارد. پلان معماری، پلان تاسیسات برقی، پلان سازه و پلان تاسیسات مکانیکی. ترتیب اولویت و مراحل طراحی نقشه‌ها نیز به ترتیب نقشه معماری، نقشه سازه، تاسیسات برقی و سپس تاسیسات مکانیکی است.

در طراحی نقشه ساختمان و در پلان معماری آن اطلاعاتی نظیر داده‌های فنی، طرح بنا، مشخصات ساختمان و جزییات آن ذکر می‌شود. باید در نظر داشت هر ساختمان با توجه به کاربری‌ای که دارد در جزئیات نقشه ساختمان ویژگی‌های خاص خود را می‌طلبد. کاربری‌های مسکونی، توریستی و تفریحی، تجاری، ویلایی و … برخی از تفاوت‌های کاربری بناها با یکدیگر است که باعث می‌شود در طراحی نقشه ساختمان‌ها تفاوت‌هایی ایجاد شود.

یک مهندس معمار آگاهی دارد که نقشه‌های طراحی شده باید طبق مقررات و آیین‌نامه‌های شهرداری‌ها و شهرسازی باشد، مقررات ملی ساختمان در آن‌ها رعایت شده و همچنین استانداردهای بین‌المللی هم در نظر گرفته شده باشد.

در طراحی نقشه ساختمان مسکونی چه مواردی باید رعایت شود؟
از آنجایی که پرکاربردترین و پرتقاضاترین نوع ساختمان و طراحی نقشه مربوط به ساختمان‌های مسکونی است در این بخش سعی می‌کنیم مراحل و ویژگی‌های مربوط به یک ساختمان مسکونی را توضیح دهیم.

از جمله مواردی که هر مهندس طراحی باید در طراحی نقشه ساختمان آن را رعایت کند، خواسته‌ها و نیاز کارفرما، ابعاد و متراژ زمین محل احداث ساختمان است. دسترسی‌های ساختمان و شکل سایت بنا، مقررات شهرسازی و آیین‌نامه‌های شهرداریِ مربوط به هر منطقه و نوع کاربری ساختمان از دیگر مواردی هستند که باید در هنگام طراحی نقشه مد نظر مهندس معمار قرار بگیرند.

هر پلان معماریِ ساختمان مسکونی شامل مواردی نظیر عرصه زندگی خانوادگی، مکان پذیرایی و مراسم، مکان‌های باز و نیمه‌باز، فضاهای خدمات و پشتیبانی و عرصه زندگی خصوصی، می‌شود.

هنگام طراحی یک نقشه باید هر کدام از این فضاها به صورت مجزا از هم تفکیک شوند که در نقشه‌کشی به این کار لکه‌گذاری گفته می‌شود. عموماً در لکه‌گذاری یک سمتِ فضای داخلی را به اتاق‌های خواب و حمام اختصاص می‌دهند و یک بخش دیگر فضا را به فضاهای نیمه‌خصوصی و عمومی.

همچنین برای طراحی پلان یک ساختمان مسکونی نیاز است که مکان‌یابی آسانسور و پله‌ها صورت بگیرد، تقسیم‌بندی فضاهای عمومی و خصوصی رعایت شود، آشپزخانه و وردی ساختمان جانمایی شوند، چگونگی قرارگیری اتاق‌های خواب و حمام و نحوه ستون گذاری در پارکینگ با توجه به ابعاد اتومبیل‌ها نیز باید مورد توجه قرار بگیرد.

مکان‌یابی آسانسور و پله‌ها
برای اینکه پله‌ها و آسانسور مکان‌یابی درستی داشته باشند مهندس معمار باید فرم و عرض زمین، تعداد پارکینگ مورد نیاز در طبقات زیرزمین و همکف و تعداد واحدهایی که در هر طبقه وجود دارند را در نظر داشته باشد. بعد از مشخص شدن این موارد معمار می‌تواند در مورد چهار طرفه، سه طرفه یا دو طرفه بودن پله‌ها تصمیم‌گیری نماید. با توجه به محدودیت‌ها، نقشه ساختمان ، شکل و ابعاد زمین و موارد دیگر ممکن است این جانمایی را تغییر دهد اما عموماً بهترین مکان برای قرار دادن پله‌ها وسط پلان است.

نکته مهمی که در مورد مکان‌یابی پله‌ها باید به آن دقت کرد این است که بسیاری دیگر از بخش‌های بنا تحت تاثیر این مکان‌یابی خواهند بود. محل قرارگیری پله‌ها در طراحی نقشه تاثیر زیادی بر طراحی طبقات زیرزمین و همکف خواهد داشت. نمای بنا، دسترسی‌های داخلی ساختمان، طراحی ورودی اصلی و لابی ساختمان، جانمایی اتومبیل‌ها در پارکینگ، طراحی پارکینگ و طراحی فضاهای داخلی طبقاتِ ساختمان، همه مواردی هستند که از مکان‌یابی پله تاثیر می‌پذیرند.

مکان‌یابی آشپزخانه
به طور معمول در هنگام طراحی نقشه ساختمان مکان‌یابی آشپزخانه بسیار زمان‌بر و حساس است؛ زیرا تاثیر زیادی در کیفیت نهایی نقشه و همین‌طور بنای ساخته شده خواهد داشت. مواردی هستند که برای مکان‌یابی و طراحی آشپزخانه همیشه مدنظر مهندسین معمار هستند. مواردی مثل داشتن تهویه و نور مستقیم و مناسب، دسترسی مستقیم از آشپزخانه به تراس، نزدیک بودن ورودی آشپزخانه به ورودی واحد، ارتباط مستقیم با فضاهایی مثل نشیمن، پذیرایی و ناهارخوری، نقطه کور بودن برخی از نقاط آن نظیر محل ظرف‌شویی و اجاق‌گاز از جمله الزامات طراحی یک آشپزخانه استاندارد هستند. در ضمن باید دانست که مساحتی که یک آشپزخانه استاندارد دارد باید در حدود 10 درصد از زیربنای مفید واحد مسکونی باشد.

طراحی و مکان‌یابی اتاق‌های خواب
اولین اصلی که در جانمایی و طراحی نقشه اتاق‌خواب‌ها در نظر گرفته می‌شود، طراحی یک اتاق خواب مَستِر است. اتاق خواب مستر یا اتاق خواب والدین باید نسبت به دیگر اتاق‌های خواب متراژ بیشتری داشته و بهتر است که مساحت آن از 15 مترمربع نیز کم‌تر نباشد.

فاصله درهای ورودی اتاق خواب والدین از اتاق خواب فرزندان نکته‌ی بعدی است که باید رعایت شود. همچنین بهتر است که درهای ورودی اتاق‌های خواب از دیگر نقاط خانه دیده نشوند؛ به این منظور اصطلاحاً باید یک فیلتر در نظر گرفت.

بهتر است حمام نیز در نزدیکی اتاق‌های خواب جانمایی شود و درِ ورودی آن نیز از دیگر نقاط خانه دید نداشته باشد. در ضمن هر اتاق خواب باید کمدهایی با عمق 60 سانتیمتر داشته باشد و همچنین یکی از کمدها که برای مکان قرارگیری رختخواب‌ها در نظر گرفته می‌شود، عمقی بین 80 تا 100 سانتیمتر داشته باشد.

ستون‌گذاری ساختمان
در طراحی نقشه ساختمان ستون‌گذاری بخش حساس کار خواهد بود؛ زیرا ممکن است برای قرار دادن صحیح ستون‌ها در پارکینگ، مهندس معمار مجبور باشد تا بخشی از طراحی خود در طبقات را تغییر دهد. در نقشه ساختمان مسکونی دهانه بین ستون‌ها را بین 5 تا 6 متر در نظر می‌گیرند و سعی می‌کنند که ستون‌ها را در راستای یکدیگر قرار دهند. تعداد و محل قرارگیری اتومبیل‌ها در پارکینگ نیز مورد دیگری است که در طراحی پلان پارکینگ و نحوه ستون‌گذاری موثر خواهد بود.

تراس
همان‌طور که توضیح داده شد بهتر است که تراس در ارتباط مستقیم با آشپزخانه بوده و به حیاط مشرف باشد. از لحاظ مساحت استانداردِ تراس هم باید گفت که هر چه زیربنای واحد مسکونی بیشتر باشد طبیعتاً تراس آن هم بزرگ‌تر خواهد بود ولی در مورد حداقل فضای در نظر گرفته شده در نقشه ساختمان برای تراس باید اشاره کرد که یک و نیم مترمربع کمترین میزان مساحت تراس است. در واقع این حداقلِ مساحت به این منظور تعیین شده است که بتوان در محدودترین حالت یک میز صبحانه‌خوریِ دونفره را در فضای تراس جا داد.

در مورد دسترسی تراس باید گفت که می‌توان برای پذیرایی، اتاق‌های خواب، نشیمن یا ناهارخوری هم دسترسی تراس ایجاد کرد ولی باید دانست که اگر این تراس تنها تراس موجود در خانه باشد بهتر است که به آشپزخانه دسترسی داشته باشد تا به فضاهای دیگر. قرار گرفتن تراس و دسترسی آن در اتاق پذیرایی معضلاتی مانند کنار زدن پرده‌های عموماً کشیده واحدها یا رفتن به پشت مبل‌های واحد پذیرایی را در پی خواهد داشت.

همچنین بهتر است که تراس در سمت نمای ساختمان واقع نشود چون از کارایی آن کاسته شده و بیشتر نقش تزیین و حضور در نما را خواهد داشت. البته بسیاری از ساکنین واحدها ترجیح می‌دهند از تراس‌های خود استفاده‌های متفاوتی را ببرند که همین موضوع هم باعث می‌شود هر طبقه از نمای ساختمان شکل و ظاهر متفاوتی گرفته و کاربری‌ها و وجود اشیای مختلف در تراس، نمای ساختمان را مخدوش کند. قرار دادن دیواره جلویی تراس – که به آن جان‌پناه یا دست‌انداز هم می‌گویند – کمی جلوتر یا عقب‌تر از نمای اصلی ساختمان، به زیبایی بنا کمک بسیاری می‌کند.

تحول در نقشه ساختمان
امروزه با گسترش و پیشرفت تکنولوژی مهندسین معمار می‌توانند با استفاده از نرم‌افزارهای سه‌بعدی‌ساز نقشه ساختمان را طراحی کنند تا کارفرما نیز درک محیطی بهتری نسبت به بنای خود به دست آورد.

این نرم‌افزارها علاوه بر نقشه معماریِ سه‌بعدی در دکوراسیون داخلی، طراحی نما، محوطه‌سازی و نورپردازی ساختمان نیز بسیار کاربرد دارند. کاربرد این نرم‌افزارها در معماری داخلی بسیار رواج پیدا کرده و امروزه در بین مهندسان معمار و کارفرماها بسیار رایج است. طراحی داخلی موارد مختلفی دارد مانند دکوراسیون و چیدمان فضای آشپزخانه، سقف کاذب، دکوراسیون و چیدمان اتاق خواب، چیدمان و دکوراسیون اتاق پذیرایی و اتاق نشیمن، دکوراسیون‌های اداری و تجاری.

نکات مهم طراحی نقشه ساختمان
برخی از کارفرماها مایل هستند که قبل از سفارش نقشه مدنظر خود آلبومی از نقشه‌ها را ببینند و از بین آن‌ها یک نقشه را انتخاب کنند در حالی که مهندس معمار باید برای این دسته از افراد توضیح دهد که طراحی نقشه باید بر اساس نیازها و سلیقه او انجام شود.

کارفرماها باید بدانند که یک مهندس معمار خوب معماری است که مدام ایرادات و مسائل فنی نقشه مدنظر آن‌ها را گوشزد می‌کند و مهندسی که صرفاً سلیقه و نظر آن‌ها را تایید می‌کند احتمالاً ایشان را با مشکلات اجرایی این پلان‌ها تنها خواهد گذاشت.

همچنان و با تاکید دوباره باید بیان کنیم که کارفرما نباید به دنبال طرح‌ها و نقشه ساختمان مد روز باشد و باید ساختمان خود را بر اساس نیازها و کاربری‌ای که مد نظر دارد بسازد.